توضیحات
معرفی اجمالی کتاب:
در این کتاب فوکو دودمان شکل‌گیری کالبد و ذهن را در چارچوب نظام‌های مراقبتی و انضباطی قدرت مورد مطالعه قرار می‌دهد و مدعی است که در نهادهایی چون مدارس، زندان‌ها، بیمارستان‌ها و کارگاه‌ها تکنیک‌های انضباطی خاص به‌کار می‌رود و در چارچوب آن‌ها مقررات حاکم بر رفتار و سلوک، اقدامات مراقبتی و شیوه‌های نظارت بر آن‌ها تدوین و به معرض اجرا درمی‌آید. زندگی دانش‌آموزان، سربازان، بیماران و زندانیان در معرض مراقبت و نظارت و تهیه گزارش قرار می‌گیرد و رفتار بهنجار مورد تشویق و رفتار نامطلوب با اقدامات مجازاتی مواجه می‌شود. هدف غایی مراقبت و نظارت و انضباط، بهنجارنمودن فرد و از میان‌بردن بی‌انضباطی‌های اجتماعی و روانی و سرانجام تربیت انسان‌هایی مطیع و سودآور در جامعه است.
فوکو در این کتاب که از سوی نشر نی به چاپ سیزدهم رسیده است، به مقررات حاکم بر رفتار و سلوک، اقدامات مراقبتی و شیوه‌های نظارت بر آن‌ها پرداخته و آن‌ها را تدوین کرده و به معرض اجرا درآورده است.
او به‌عنوان یک اندیشمند اعتقاد دارد زندگی دانش‌آموزان، سربازان، بیماران و زندانیان در معرض مراقبت و نظارت و تهیه گزارش قرار می‌گیرد و رفتار به‌هنجار مورد تشویق و رفتار نامطلوب با اقدامات مجازاتی می‌شود. هدف غایی مراقبت و نظارت و انضباط، بهنجارکردن فرد و از میان‌بردن بی‌انضباطی‌های اجتماعی و روانی و سرانجام تربیت انسان‌هایی مطیع و سودآور در جامعه است.
تقسم‌بندی آثار فکری فوکو
با مطالعه آثار فوکو می‌توان دو دوره فکری و به تبع آن دو دسته آثار وی را بررسی کرد: دوره اول آثار او به دیرینه شناسی اختصاص دارد، او در این دوره به شرایط امکان علوم اجتماعی می پردازد. رویه او در تحلیل نهادهای غیرگفتمانی، و در تحلیل علوم گفتمانی است. در دیرینه شناسی فوکو به دنبال توصیف آرشیوی از احکام رایج در یک عصر و جامعه خاص است.
دوره دوم فکری فوکو تبارشناسی نام گرفته است. او در این دوره تحت تاثیر نیچه است. در تبار شناسی او به دنبال تحلیل شرایطی است که انسان ها ابژه و سوژه می شوند.
کتاب «مراقبت و تنبیه» جزء آن دسته(دسته دوم) آثار فوکو است که به تبارشناسی انسان مدرن به منزله ابژه دانش می پردازد. در اینجا نهادهای اجتماعی و کردارها و روابط غیرگفتمانی و همچنین روابط پیچیده قدرت، دانش و بدن به عنوان موضوع تکنولوژی‌های قدرت در کانون بحث قرار دارند.
بدن واسطه عملکرد قدرت
بدن به عنوان موضوع بلاواسطه عملکرد روابط قدرت در جامعه جدید ظاهر می‌شود. در بخش تعذیب و در فصل اول که مربوط به بدن محکومان است ، فوکو می گوید که در نیمه اول قرن هجدهم بدن به منزله آماج اصلی سرکوب کیفری، مورد تعذیب، مثله شدن، داغ خوردن، تکه تکه شدن، ریختن مواد مذاب در معرض دید عموم قرار می گرفت. اما در اواخر همین قرن و اوایل قرن نوزدهم نمایش تعذیب و درد حذف شد، تکنسین جای جلاد و روح جای بدن را گرفت و هدف از حذف مجرم به اصلاح آن تغییر کرد. گیوتین، زندان و جریمه برای گرفتن زندگی، آزادی و دارایی در نظر گرفته شد. و قاضی از مشاورانی چون روان شناسان و مربیان برخوردار شد.
فوکو در فصل دوم همین بخش نیز به بررسی تعذیب‌ها می پردازد . وی معتقد است که تعذیب با معیارهای کمیت معین، قاعده‌مندی و تناسب جرم و کیفر، اهداف بدنام کردن مجرم و چشمگیر بودن مجازات به منزله پیروزی عدالت را دنبال می کرد. قواعد سه گانه قضاوت (حجت کامل و نیمه کامل و نشانه های دور) را فقط کارشناسان می فهمیدند که موجب مخفی بودن قضاوت و خاموش شدن همه صداها در برابر عدالت پادشاه بود.
از منظر فوکو، با اجرای علنی کیفر ۱- مجرم جرم خود را اعلام و تصدیق می کرد. ۲- صحنه اعتراف دوباره برپا می شد. ۳- اتصال تعذیب به خود جرم (استفاده از آلت جرم و تعذیب در مکان جرم) و ۴- آزمون نهایی مجرم لحظه جان دادن برای نجات روح است.
تعذیب عدالت را دوباره برقرار نمی کند، بلکه قدرت را دوباره فعال می کند. این نوع تعذیب نه به جای مانده از دوره بربریت و نه نتیجه پذیرفتن کورکورانه قانون بود بلکه معلول نوعی سازوکار قدرتبود که شورش ها و جنگ های داخلی را کنترل می کرد. اما گاهی مجرم با لعن و نفرین قاضی، قانون، قدرت و مذهب در لحظه آخر مورد تحسین مردم قرار می گرفت و به قهرمان تبدیل می شد. اینجا بود که مردم نقش تماشاگری خود را به شورشگری تغییر می دادند و برای حذف اعدام فریاد می زدنند.
