توضیحات
مکتب در فرآیند تکامل
نویسنده: سید حسین مدرسی طباطبایی
*
*
در تصویری که این کتاب ارائه می‌داد هسته اصلی تشیع، اعتقاد به مرجعیت علمی اهل بیت پیامبر در معارف اسلامی (براساس حدیث ثقلین و نصوص دیگر) بوده که البته با اعتقاد مستحکم به احقیت امیر مؤمنان و فرزندان او در رهبری جامعه همراه بوده ولی با تقدیس افراطی و باورها و سنت‌های پیش از اسلام، مناسبتی نداشته است. این اثر، سر آن داشت که با بررسی مواد موجود در مصادر قدیم اسلامی و دسته‌بندی و مقایسه آن مواد با یکدیگر و با شواهد تاریخی خارجی، روند تکاملی فکر شیعی را در چهارچوب تعالیم و حرکت تاریخی مکتب اسلام پیگیری کند.
کتابِ مکتب در فرایند تکامل با عنوان فرعیِ «نظری بر تطور مبانی فکری تشیع در سه قرن نخستین»، ترجمهٔ کتاب «بحران و تثبیت در دوره تکوینی اسلام شیعی؛ ابوجعفر ابن قبه رازی و سهم او در اندیشهٔ شیعیِ امامی» است که در سال ۱۹۹۳ از سوی انتشارات داروین به قلم سید حسین مدرسی طباطبایی در شهر پرینستون منتشر شد. ظاهراً هاشم ایزدپناه کتاب را در همان سال‌ها به فارسی ترجمه کرد و نسخه‌های کپی‌شدهٔ آن حتی در شهر قم دست به دست می‌گشت.
مؤلف ادعای خلافی را به قاطبهٔ محدثین شیعه و سنی نسبت می‌دهد: این که آن‌ها در کتاب‌های خود احادیثی را نقل می‌کنند که خودشان بدان اعتقاد ندارند در حالی که چنین رویه‌ای تنها در بین گروهی به نام حشویه رایج بوده که جایگاهی در میان مسلمانان نداشتند.
مؤلف در عنوان و موضوع فصل اول و دوم خود از دو اصطلاح بشری و فوق‌بشری برای اهل بیت استفاده کرده‌است در حالی که این دو اصطلاح را دقیق تعریف نکرده‌است. او ادعا می‌کند که صفات بشری ائمه شیعه از جمله عصمت، نصب، علم و واجب الطاعت بودن معلول الزامات و اقتضائات سیاسی و اجتماعی بوده در حالی که صفات فوق‌بشری آن‌ها ساخته غلاتی بوده که بعداً به کتب حدیثی شیعه وارد شده بدون این که راویان متوجه ساختگی بودن این‌ها شوند.
او صفات علم و واجب الطاعت بودن ائمه را می‌پذیرد اما دو صفت دیگر را ناشی از تضعیف موقعیت سیاسی ائمه در دوره امام محمدباقر و امام جعفر صادق می‌داند چنان‌که شیعیان با ملاحظه این شرایط مجبور شدند با سلب توجه از عقیدهٔ امامت سیاسی آن‌ها به امامت دینی‌شان قائل شوند و لذا عقایدی مثل علم لدنی و عصمت و معجزات برای آن‌ها مطرح کنند. اما این ادعا «بسیار عجیب و غریب» و «سخت گزاف» است چرا که در تضاد با روایات و مصادر تاریخی متعدد است.
