عدالت تمام صحابه آیا با ایات قرآن موافق است؟
پایگاه جامع فرق، ادیان و مذاهب_بخاری در باب فضائل اصحاب نبی نوشته است،« کسی که با پیامبر صحبت کرده (همراهی کرده باشد و در این همراهی، حدیثی از پیامبر شنیده و یا نقل نموده باشد ) و یا حتی او را دیده باشد پس او از اصحاب (صحابه) است.» صحیح بخاری، ج ۴ص ۱۸۸
اعتقاد اساسى مذهب اهل سنت «عدالت صحابه» است، اگر این اعتقاد خدشه دار شود، اصل بزرگی از اهل سنت زیر سوال می‌رود. از این رو یکى از مباحث پر اختلاف و چالش برانگیز میان شیعه و اهل سنت، بحث «عدالت صحابه» است؛
امری که واضح است این است که با رحلت پیامبر خدا (صلى اللَّه علیه وآله) دین او از میان نمى رود، بلکه تا پایان دنیا پابرجاست. بنا بر این پس از آن حضرت، تعالیم ایشان باید به نسلهاى بعدى منتقل گردد و معارف دین اعم از اصول، فروع و آداب به آنان تعلیم شود.
صحابه رسول خدا (صلى اللَّه علیه وآله) کسانی بودند که دستورات دین را از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌گرفتند و به مردم منتقل می‌کردند.بنا براین، جهت یافتن راه درست و ایمن براى دریافت تعالیم و دستورات دین، ناگزیر از شناخت صحابه هستیم.
متاسفانه اهل سنت اعتقاد به عدالت تمام صحابه دارند و تمام صحابه را انسان‌‌های مقدسی می‌دانند، در حالی که این اعتقاد مخالف با آیات قرآن و روایات صحیح السند می‌باشد.
ابتدا چند قول از اهل سنت را درباره عدالت تمام صحابه بیان می‌کنیم و بعد به طور اختصار به نقد عدالت تمام صحابه می‌پردازیم و ثابت می‌کنیم که عدالت تمام صحابه امری غیر منطقی و مخالف با آیات و روایات است.
ابن عبد البر درباره عدالت صحابه چنین می‌گوید: «به یقین تمامى صحابه اهل بهشتند» [۱]
ابوزرعه یکی از دانشمندان سنی مذهب می‌گوید: « اگر دیدى کسى یکى از اصحاب رسول خدا صلى اللَّه علیه وآله را مورد انتقاد قرار مىدهد، پس بدان که وى زندیق است» [۲]
آیات صریح فراوانى وجود دارد که عدالت و مورد رضایت بودن تک تک صحابه را به چالش مى کشد خداوند سبحان درباره عملکرد مسلمانان در برابر فراخوان جهاد چنین مى فرماید:
وَإِذا أُنْزِلَتْ سُورَهٌ أَنْ آمِنُوا بِاللَّهِ وَجاهِدُوا مَعَ رَسُولِهِ اسْتَأْذَنَکَ أُولُوا الطَّوْلِ مِنْهُمْ وَقالُوا ذَرْنا نَکُنْ مَعَ الْقاعِدینَ* رَضُوا بِأَنْ یَکُونُوا مَعَ الْخَوالِفِ وَطُبِعَ عَلى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لایَفْقَهُونَ؛(توبه/۸۶)و هنگامى که سورهاى نازل شود (و به آنان دستور دهد) که: «به خدا ایمان بیاورید! و همراه پیامبرش جهاد کنید!»، افرادى از آنها [گروه منافقان] که توانایى دارند، از تو اجازه مى خواهند و مى گویند: «بگذار ما با قاعدین [آنها که از جهاد معافند] باشیم!»
خداوند در این دو آیه، از دو گروه سخن مى گوید: نخست گروهى که به هنگام دستور جهاد از فرمان رسول خداصلى اللَّه علیه وآله آشکارا و بىپروا تخلف مىکنند و در خانه مى نشینند؛
دوم گروهى که به اقتضاى مصالح خویش آشکارا مخالفت نمى کنند و علىرغم توانایى و تمکن بر جهاد، بهانه تراشى کرده و از پیامبر خداصلى اللَّه علیه وآله براى ترک جهاد اجازه مى گیرند. به تصریح خداوند، در حقیقت گروه دوم به عمل گروه نخست راضى هستند؛ از این رو ماهیت عملى آن دو با هم تفاوتى ندارد. به همین روى خداوند بر دل هاى آنان مهر مىنهد و درک و فهم آنان را سلب مى کند.
در آیه دیگر خدا درباره وجود منافقان در میان اصحاب پیامبر خداصلى اللَّه علیه وآله مى فرماید:
وَمِمَّنْ حَوْلَکُمْ مِنَ الْأَعْرابِ مُنافِقُونَ وَمِنْ أَهْلِ الْمَدینَهِ مَرَدُوا عَلَى النِّفاقِ لا تَعْلَمُهُمْ نَحْنُ نَعْلَمُهُمْ سَنُعَذِّبُهُمْ مَرَّتَیْنِ ثُمَّ یُرَدُّونَ إِلى عَذابٍ عَظیمٍ؛
از اعرابى که اطراف شما هستند، جمعى منافقند و از اهل مدینه نیز گروهى سخت به نفاق پایبندند، تو آنها را نمى شناسى؛ ولى ما آن ها را مى شناسیم. به زودى آنها را دو بار مجازات مى کنیم. سپس به سوى مجازات بزرگى فرستاده مى شوند.
طبق تصریح این آیه، دستهاى از منافقان بودند که نفاقشان براى دیگران پوشیده بود. و این آیه از آیاتی است که به نفاق بعضی از صحابه تصریح می‌کند.
حال با این اوصاف، آیا مى توان با نادیده گرفتن کلام خدا و آیات مطرح شده فوق، به طور کلى به عدالت تمامى صحابه حکم کرد؟ البته آیات فوق تنها بخش کوچکى از آیاتى است که در آنها وضعیت مسلمانان پیرامون پیامبر خدا صلى اللَّه علیه وآله بیان شده است و آیات فراوان دیگرى نیز در قرآن وجود دارد که به صراحت، بیانگر بسیارىِ منافقان و کمى مؤمنان در اطراف پیامبر خداصلى اللَّه علیه وآله است.
منابع:
۱- ابن عبد البر، استیعاب، ج ۱ ص ۷، مصدر الکتاب : موقع الوراق( الصحابه کلّهم أهل الجنّه قطعاً)
۲- ابن راهویه، مسند ابن راهویه، ج ۱ ص ۲۶ ، مصدر الکتاب : موقع یعسوب، (وقال أبو زرعه الرازی : إذا رایت الرجل ینتقص احدا من اصحاب رسول الله صلى الله علیه وسلم انه زندیق وذلک ان الرسول صلى الله علیه وسلم عندنا)
